Jak pomóc dziecku, które się boi?

U rocznego dziecka pojawia się jeden z poważniejszych lęków (tzw. lęk separacyjny) - przed rozstaniem z mamą. Małemu dziecku wydaje się, że jak mama wychodzi, to znika na zawsze. Nie ma przecież poczucia czasu, nie rozumie, że mama wróci za godzinę.
 

Dziecięce lęki - temat rzeka. Są dzieci, które bardzo szybko wyrastają z lęków, u niektórych część lęków - na przykład przed ciemnością - prawie w ogóle się nie pojawia. Ale są i takie, które np. nie potrafią zasnąć w ciemności nawet do siódmego, ósmego roku życia, albo nie akceptują rozstania z rodzicami - nawet na jedną noc. Bo się boją, że wydarzy się coś okropnego. Jak sobie radzić z dziecięcymi lękami? Jak je oswajać? Czy to w ogóle możliwe?

Lęk separacyjny u niemowląt i dzieci

- Rozstania z mamą boi się już niemowlak, bo mama jest dla niego gwarancją bezpieczeństwa – wyjaśnia psycholog dziecięcy, Monika Kudelska. - Jeżeli mama musi opuścić dziecko roczne czy dwulatka, dobrze, żeby dziecku powiedziała, że wróci np. zanim ono pójdzie spać albo po obiedzie. Warto też wyjaśnić, kto do tego czasu się nim zaopiekuje – podpowiada psycholog.

– Najgorsze, co można zrobić, to zniknąć ukradkiem. A niektóre mamy tak robią, żeby oszczędzić sobie i dziecku pożegnalnego płaczu. Tymczasem ukradkowe zniknięcie powoduje znacznie większy poziom lęku separacyjnego. Ddziecko ma poczucie, że mama odeszła i już nigdy nie powróci – wyjaśnia Monika Kudelska.

Lęk przed ciemnością

Trzylatek często boi się sam zasypiać i boi się ciemności. – To drugi wielki, obok separacyjnego, lęk. Dziecięce lęki są częścią rozwoju. To, co je potęguje, to emocjonalny stres czy zmęczenie dziecka. Dużym wsparciem dla dziecka w takich chwilach jest pocieszenie słowem, głaskaniem, przytulaniem – mówi psycholog Kudelska.

Lęki rodem z wyobraźni

Potem dochodzą lęki produkowane przez rozwijającą się wyobraźnię – lęk przed czarownicami, potworami, duchami, tym, co siedzi w nocy pod łóżkiem albo co jest w odpływie kanalizacyjnym.

- Czarownice, złe wróżki, potwory i duchy z bajek uosabiają to, co jest niewyobrażalne dla dziecka, przerażające, coś nad czym nie panuje – tłumaczy psycholog Marlena Trąbińska - Haduch z Fundacji Dzieci Niczyje. – Pokazują mu, że można się bać i że inni też się boją, ale w każdej bajce lęki i strachy są oswojone i pokonane przez dobrego pozytywnego dorosłego – mówi Marlena Trąbińska - Haduch. Dodaje, że rodzice powinni towarzyszyć małym dzieciom w czasie oglądania bajek, żeby tłumaczyć fragmenty, które mogą dziecko przerażać. – Poza tym pamiętać trzeba, że dzieci nie czytają same bajek. Więc, ktoś kto je czyta, już swoją obecnością zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa. Zawsze też należy tłumaczyć niezrozumiałe czy budzące strach zdarzenia – wyjaśnia psycholog.

Kolejny etap to lęk przed śmiercią rodziców albo dziadków (pojawia się już u czterolatków) oraz przed wichurą, złodziejem, wojną, kłótnią rodziców, czy tym, że tata może nie wrócić do domu (cztero- i pięciolatki).

Jak reagować, gdy boi się...

Niemowlę. Przerażają je gwałtowne ruchy i głośne dźwięki, obcy ludzie i samotnoścć. Dziecko jest w tym wieku bardzo wrażliwe i boi się wszystkiego, co jest mu nieznane. Malutkie dziecko nie może ani uciec, ani schować się przed kimś lub czymś, czego się boi. Dlatego jego jedyną reakcją jest płacz. Rada: Weź maleństwo na ręce, mów do niego czule i kołysz w ramionach. Bliskość mamy to dla niego gwarancja bezpieczeństwa.

Roczne dziecko. Maluch może odczuwać lęk przed niektórymi przedmiotami, których działania nie rozumie, np. przed odkurzaczem czy maszynką do mielenia mięsa, burzą, trzaśnięciem drzwiami, wyjącą syreną, szczekającym u sąsiadów psem, szumem wiatru. Lęk powoduje też nieobecność rodziców. Rada: nie oswajaj dziecka na siłę z tym, czego się boi. Pamiętaj! Wszystkie dziecięce lęki są naturalnie pojawiającymi się lękami na każdym etapie rozwoju i mijają. Jeśli dziecko panicznym płaczem reaguje na dźwięk odkurzacza, to spróbuj kilka tygodni unikać odkurzania przy dziecku. Należy jednak też wystrzegać zachowywania idealnej ciszy tylko dlatego, że w domu jest małe dziecko. To jest sztuczne i przynosi więcej szkody niż pożytku.

Dwulatek. W tym wieku dziecko boi się ciemności, zasypiania, cieni, nieznanych miejsc, nieobecności mamy czy dużych psów. Największy w tym okresie życia jest lęk przed rozłąką z rodzicami. Jeżeli dziecko musi rozstać się z mamą (bo np. wraca do pracy), z którą do tej pory spędzało czas, to mama może być pewna, że po jej powrocie do domu, dziecko przyklei się do niej i nie odstąpi ani na krok. Dwulatek wpada w panikę, że mama znowu zechce go opuścić. Pamiętaj, że kiedy wychodzisz z domu, to pożegnaj się z dzieckiem czule (nie wymykaj się ukradkiem), ale i zdecydowanie. Twój brak pewności tylko zwiększy niepokój dziecka. Rada: Psychologowie twierdzą, że dzieci, które od niemowlęctwa miały kontakt z innymi osobami i którym rodzice pomagali nawiązywać kontakt z otoczeniem (spotkania z innymi dziećmi i dorosłymi), są mniej narażone na lęk przed rozłąką. Do zostawania pod opieką niani dziecko musi się jednak przyzwyczaić. Musi mieć czas, by jej zaufać. Daj mu na to dwa tygodnie – niech opiekunka towarzyszy wam na co dzień. Dwulatek potrzebuje dużo czasu, żeby przystosować się do zmian (dotyczy to nie tylko opiekunki, ale również przeprowadzki czy konieczności dłuższego wyjazdu jednego z rodziców). Pamiętaj też, że nie ma potrzeby namawiać dziecka do głaskania psa, jeśli się go boi. Jeśli dziecko panicznie boi się ciemności i zasypiania samemu, to według psychologów, nie ma innej rady niż cierpliwie siedzieć obok dziecka i poczekać aż zaśnie bez niepokoju.
 

Trzylatek boi się ciemności jeszcze bardziej niż dwulatek. Jego wyobraźnia jest już na tyle ożywiona, że lista jego strachów poszerza się o czarownice, duchy i potwory. Lęk wzbudzają opowieści o złodziejach, różne zwierzęta (np. nosorożec w zoo), a nawet starzy ludzie. Rada: Przede wszystkim nie wyśmiewaj lęków dziecka, nie denerwuj się, że dziecko się boi czegoś, co dla dorosłych nie jest problemem, nie przekonuj dziecka, że nie ma powodu do lęku. Postaraj się je pocieszyć, dodać otuchy, uspokoić. Zostaw w pokoju na noc włączoną lampkę i zapewnij dziecko, że jego ukochana przytulanka będzie cały czas przy nim, a mama będzie w drugim pokoju i na pewno przyjdzie, kiedy dziecko zawoła.
 

Czterolatek i pięciolatek. Dzieci w tym wieku wciąż boją się ciemności, potrafią zerwać się w nocy przerażone złym snem albo odgłosami zza okna, które wydają im się obce lub tajemnicze. Boją się skaleczenia, bólu, tego, że rodzice wychodzą wieczorem z domu. Rada: Staraj się uspokajać dziecko. Mów, że jesteś obok, że czuwasz nad jego snem. Zapewnienia o twojej obecności i miłości dają dziecku największe poczucie bezpieczeństwa. O śmierci nie mówcie w sposób, który może przerazić dziecko (dostosujcie wiadomości na ten temat do możliwości zrozumienia ich przez dziecko). Można powiedzieć, że kiedy ktoś jest już bardzo stary i bardzo chory, to śmierć jest przepustką do lepszego świata. Przynosi spokój i ukojenie.