W dzieciństwie astma występuje częściej u chłopców niż u dziewczynek

O astmie oskrzelowej, jednej z najczęściej występujących chorób przewlekłych układu oddechowego rozmawiamy z dr n. med. Zygmuntem Nowackim* specjalistą chorób dzieci i alergologiem.

Ewa Kozakiewicz: Czy charakterystyczny świst przy oddychaniu jest podstawowym objawem astmy oskrzelowej?

Dr Zygmunt Nowacki, pediatra, alergologi: Nie wszystko co „świszcze” jest astmą. Kaszel, świsty i duszność to często spotykane objawy występujące u małych dzieci. Ich przyczyną mogą być różnorodne schorzenia – głównie układu oddechowego, a wśród nich astma. Podobne objawy występują czasem również w trakcie infekcji wirusowej u dzieci, które nie chorują na astmę. Za zwiększoną skłonność do występowania świstów i duszności (czyli obturacji) odpowiedzialne są odrębności fizjologiczne i anatomiczne dróg oddechowych u dzieci.

Pomimo prowadzenia w ciągu ostatnich 20 lat badań zmierzających do uściślenia kryteriów rozpoznania astmy u dzieci poniżej 5-6 roku życia, dotychczasowe zalecenia ekspertów nie ulegają zmianie. Rozpoznanie astmy w tej grupie wiekowej stawia się, gdy powtarzają się incydenty świstów oskrzeli, gdy wykluczono inne schorzenia o podobnym obrazie klinicznym oraz, gdy leczenie próbne jest skuteczne. Astma w okresie niemowlęcym jest rzadkością, natomiast u cztero, pięciolatków występuje już częściej. Kiedy dzieci zaczynają chodzić do przedszkola często są leczone na nawrotowe zapalenie oskrzeli albo płuc, a to może być już astma. Jeżeli zapalenia płuc czy oskrzeli u dzieci przebiegają nawrotowo i bezgorączkowo, to prawdopodobieństwo występowania astmy jest duże. Astma oskrzelowa u dzieci rozpoczyna się najczęściej około 3-6 roku życia, ale bywa, że może się zacząć już w pierwszym półroczu. U niemowląt i małych dzieci brak współpracy utrudnia lub uniemożliwia przeprowadzanie jakichkolwiek badań (spirometrii) pozwalających na obiektywny pomiar stopnia zwężenia dróg oddechowych. Stąd też u niemowląt i dzieci w wieku przedszkolnym szczególnie trudno rozpoznać astmę. Eksperci zalecają, aby rodzice i lekarz zwracali szczególną uwagę na następujące objawy: częste epizody świstów słyszalne przez rodziców ( więcej niż 1 raz w miesiącu), świsty i kaszel po wysiłku fizycznym, kaszel w nocy niezwiązany z infekcją.

Na astmę alergiczną zapadają głównie dzieci i młodzież, natomiast astma niealergiczna pojawia się u ludzi w wieku dojrzałym. W przypadku astmy alergicznej mogą współistnieć objawy astmy i innych chorób alergicznych (np. alergicznego nieżytu nosa czy atopowego zapalenia skóry). Ponieważ astma u małych dzieci jest prawie zawsze alergiczna, wykonuje się u nich testy (z surowicy krwi albo skórne). Jednak testy dodatnie nie są wcale dowodem na istnienie astmy. Świadczą wyłącznie o atopii (alergii), czyli o mechanizmie schorzenia. Dodatnie testy występują też u ludzi chorujących np. na alergiczny nieżyt nosa czy atopowe zapalenie skóry lub pokrzywkę.

Obraz kliniczny (objawy choroby) u dzieci starszych bywa często na tyle charakterystyczny, że ustalenie rozpoznania nie nastręcza lekarzowi prowadzącemu trudności. Podstawowym objawem jest duszność (wydechowa). Ma ona charakter napadowy, może pojawiać się o każdej porze dnia i nocy. Najczęściej występuje po kontakcie z alergenem, po wysiłku fizycznym (szczególnie na zimnym powietrzu), w trakcie infekcji, a także po ekspozycji na czynniki wyzwalające (np. zapach farb i lakierów, czy dym z ogniska). Niektóre dzieci opisują duszność jako ucisk w klatce piersiowej. Zwykle współistnieje ona ze świszczącym oddechem i kaszlem, ale objawy te mogą również występować oddzielnie. U dzieci starszych wykonuje się badania spirometryczne: mierzy się składowe objętości powietrza w płucach, a także szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe podczas wdechu i wydechu. Badanie spirometryczne jest badaniem wskazującym na aktualny stan układu oddechowego. Powinno być wykonywane i oceniane równocześnie z badaniem fizykalnym przez lekarza prowadzącego.