Gdy mocz się cofa może być groźnie

O tym jakie powikłania grożą dziecku z nierozpoznanym refluksem pęcherzowo-moczowodowym rozmawiamy z dr Jerzym Czyżem, specjalistą urologii dziecięcej.

Jakie badania należy dodatkowo wykonać, gdy w badaniu moczu wykryto bakterie?

Pojedynczy wynik stwierdzający bakterie nie musi o niczym świadczyć. Liczą się objawy i obecność leukocytów w badaniu ogólnym moczu. Sam dodatni posiew nie może stanowić podstawy do rozpoznania zakażenia układu moczowego, ze względu na duże trudności w jałowym jego pobraniu u dzieci w warunkach domowych. Potwierdzenie nawrotowych zakażeń układu moczowego jest wskazaniem do pogłębienia diagnostyki. W pierwszej kolejności konieczne jest wykonanie USG jamy brzusznej, a następnie scyntygrafii nerek. Dopiero w przypadku wykrycia nieprawidłowości w wyżej wymienionych badaniach należy rozważyć wykonanie cystouretrografii mikcyjnej, czyli rentgenowskiego badania dolnych dróg moczowych. Jeśli badanie wykaże refluks, nasza uwaga skupia się na zaburzeniach czynności pęcherza i/lub wykluczeniu przeszkody w cewce moczowej. Stwierdzenie odpływu wysokiego stopnia (IV, V) jest wskazaniem do pilnego postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, gdyż tak wysoki stopień odpływu związany jest już często z uszkodzeniem nerek.

Konieczna jest operacja?

Obecnie prawie całkowicie zarzucono operacyjne leczenie odpływu, gdyż jak już wspominałem, jest on objawem stwierdzonej choroby (czy to wady anatomicznej czy też zaburzeń czynności układu moczowego). Należy bowiem pamiętać, że ustąpienie odpływu może nastąpić po zlikwidowaniu jego przyczyny. Z tego powodu rzadziej wykonuje się zabiegi takie jak ostrzykiwanie ujść moczowodów pęcherza żelami.

Jak leczy się dzieci ze stwierdzonym odpływem łagodniejszego stopnia?

W przypadku refluksu od pierwszego do trzeciego stopnia, zazwyczaj zabiegi nie są konieczne. U wielu pacjentów, odpływ ustępuje z wiekiem. Jak już wspominałem, odpływ u małych dzieci związany jest z niedojrzałością funkcjonalną dolnych dróg moczowych oraz niedojrzałością połączenia pęcherzowo-moczowodowego (krótki odcinek podśluzówkowy moczowodu) i z biegiem czasu, gdy kanał podśluzówkowy się wydłuża, ustępują zaburzenia czynności. I także odpływ pecherzowo-moczowodowy. Dziecko należy obserwować, regularnie badać (raz w miesiącu badanie ogólne moczu z posiewem moczu, raz w roku badanie scyntygraficzne i cystograficzne). Powszechnie stosowania do niedawna antybiotykowa profilaktyka przeciwbakteryjna mająca na celu niedopuszczanie do powstania zakażeń jest obecnie zarzucana ze względu na małą skuteczność.

A jeśli pomimo leczenia zachowawczego odpływy nie ustępują?

Wówczas należy rozważyć wskazania do leczenia zabiegowego. Jednak bezobjawowy odpływ bez towarzyszących zakażeń układu moczowego i pogarszania się funkcji nerek nie jest już bezwzględnym wskazaniem do zabiegu. Jeśli natomiast często dochodzi do zakażeń, czynność nerek się pogarsza, nie znajdujemy też przeszkody podpęcherzowej ani ewidentnych zaburzeń czynności pęcherza wówczas rozważa się operację lub leczenie endoskopowe. Klasyczne leczenie operacyjne jest skuteczne, choć wysoce inwazyjne. Operacja polega na otwarciu pęcherza moczowego oraz wszyciu moczowodów w ścianę pęcherza moczowego. Pacjenta czeka długa hospitalizacja i rekonwalescencja. Dlatego w większości przypadków klasyczna chirurgia ustąpiła małoinwazyjnym technikom endoskopowym czyli wspomnianemu już ostrzykiwaniu ujść moczowodowych.

Na czym polega taki zabieg?

Poprzez endoskop (cystoskop) włożony do pęcherza przez cewkę moczową ostrzykuje się ujścia moczowodowe odpowiednimi substancjami, by uszczelnić moczowód. Tego typu leczenie jest bezbolesne i nie wymaga długotrwałej hospitalizacji. Niestety skuteczność zabiegu jest niższa niż w przypadku tradycyjnej chirurgii i wynosi średnio około 75 proc. Zabieg można jednak kilkukrotnie powtarzać (zwykle 3 razy), a niepowodzenie leczenia endoskopowego nie ma większego wpływu na ewentualne leczenie operacyjne.

*dr Jerzy Czyż, specjalista urologii dziecięcej z Centrum Diagnostyki Medycznej w Warszawie przy ul. Szaserów 38 i Warszawskiego Szpitala dla Dzieci przy ulicy Kopernika 43.